Kun je alles eten als je de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa of microscopische colitis hebt? Of moet je een bepaald dieet volgen? Wat is de invloed van voeding op jouw ziekte?
Goede voedingsstoffen belangrijk
Om goed te kunnen functioneren, heeft je lichaam voldoende voedingsstoffen nodig. Dit kan lastig zijn als je de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa of microscopische colitis hebt. Je kunt tijdens opvlammingen last hebben van diarree, pijn en misselijkheid. Dan heb je soms minder zin in eten en drinken. Je lichaam heeft tijdens zo’n opvlamming extra voedingsstoffen nodig, maar kan deze juist moeilijker opnemen omdat je darm ziek is.
Helaas is er (nog) geen speciaal dieet om de klachten te voorkomen. Wel helpt gezonde voeding onder andere voor een:
Betere weerstand
Sneller herstel na een opvlamming of operatie
Goed gewicht
Gevoel van meer energie
Gezonde voeding
Je lichaam heeft elke dag een bepaalde hoeveelheid eiwitten, vetten, koolhydraten (suikers en zetmeel), vitamines, mineralen, vezels en vocht nodig. Gevarieerd eten is belangrijk voor het binnenkrijgen van voldoende en verschillende voedingsstoffen. Het Voedingscentrum heeft hier richtlijnen voor opgesteld. Volg deze richtlijn als jouw ziekte rustig is (in remissie).
Ook heeft het Voedingscentrum de Slim Koken-app. Hiermee kun je met behulp van filters zoeken naar gezonde en lekkere recepten voor ontbijt, lunch, diner en tussendoortjes, met die ingrediënten die jij lekker vindt en waar je darmen goed op reageren. Je kunt bijvoorbeeld filteren op vlees/vis/vega of vegan.
Richtlijnen Goede Voeding
Houd de volgende adviezen dagelijks aan:
Minimaal 200-250 gram groente en minimaal twee porties fruit;
Een handje ongezouten noten;
Zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten;
Minimaal 1,5-2 liter vocht zoals kraanwater, thee en koffie;
Vooral volkoren producten zoals volkorenbrood, volkorenpasta en -couscous en zilvervliesrijst;
Minder vlees en meer plantaardige producten. Varieer met vis, peulvruchten, noten, eieren en vegetarische producten;
Minimaal 3 porties zuivel. Bij voorkeur karnemelk of yoghurt, omdat deze gefermenteerde zuivel ook een gunstig effect heeft op de darmbacteriën. Eventueel 30-plus kaas. Liefst magere of halfvolle producten.
Wil je toch graag een dieet volgen, kies dan voor het mediterrane dieet. Dit dieet komt het meest overeen met de Richtlijnen Goede Voeding van het Voedingscentrum en is heel lekker en gevarieerd. Wel is het advies voor mensen met IBD om nog iets minder rood vlees en iets meer vis te eten, en ook meer vezelrijke producten. En geen alcohol drinken. Meer informatie.
CDED (Crohn’s Disease Exclusie Dieet)
Er is in de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar het CDED-dieet bij kinderen en volwassenen met Crohn. De resultaten hiervan zijn goed. Ongeveer de helft van de patiënten heeft baat bij het dieet. Voor een goede effectiviteit is het wel belangrijk dat patiënten zich goed houden aan het dieet. Het CDED is een dieet waarbij voedingsmiddelen die ongunstig kunnen zijn voor het microbioom of de darmwand worden beperkt of vermeden. Denk aan bewerkte voedingsmiddelen, zuivel, granen, koffie, cacao en alcohol. Het dieet bestaat uit 3 fasen waarin de voeding wordt aangevuld met eerst veel en daarna steeds minder medische voeding.
CDED kan als extra behandeloptie worden gekozen in aanvulling op de behandeling met medicijnen. Het dieet is niet geschikt voor iedereen met Crohn die een opvlamming heeft. Het volgen van het dieet is altijd in overleg met je MDL-arts en onder begeleiding van een diëtist.
Wil je meer weten, vraag je behandelend MDL-arts of diëtist hiernaar. Je vindt diëtisten met kennis over IBD onderaan de pagina op de website van het netwerk MDL-diëtisten.
Voeding aanpassen
Sommige producten van een gezond voedingspatroon kunnen buikklachten veroorzaken. Je weet zelf waarschijnlijk uit ervaring precies wat je wel en niet moet eten om buikklachten te voorkomen.
Wij vroegen 300 mensen met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa wat hun top vijf voedingsmiddelen zijn die zij mijden vanwege hun ziekte, of die zij juist als heilzaam beschouwen.
Heilzaam
Vezelrijke voeding/volkorenbrood
Thee
Bladgroente
Vette vis
Kip
Last van
Pittig eten
Gekruid eten
Koolzuurhoudende dranken
Melkproducten
Energiedranken
Alternatieve diëten
Je vindt online allerlei diëten die beweren de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en microscopische colitis te kunnen genezen. Tot nu toe is er nog geen enkel dieet waarbij dit bewezen is. Het is vaak nog onduidelijk of een bepaald dieet wel of niet goed is bij de behandeling van IBD.
Er wordt de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar diëten (anti-inflammatoire dieet, dieet gebaseerd op mediterraan dieet enz.).
Meer informatie vind je ook in de webcast voeding en in ons ledenmagazine Crohniek, waarin we regelmatig over voeding schrijven.
Diëtist
Als je met jouw voeding aan de slag wilt, is het verstandig dit onder begeleiding te doen van een diëtist. Zoek je een (gespecialiseerde) diëtist bij jou in de buurt? Ga naar MDL-diëtisten voor meer informatie of bel ons.
Bekijk voor je een afspraak maakt op de website van de diëtist of hij/zij ook patiënten behandelt met darmklachten. Je kunt ook bij het maken van een afspraak vragen of de diëtist ervaring heeft met de problemen waar jij tegenaan loopt.
Andere onderwerpen die met voeding en IBD te maken hebben:
Een opvlamming verhoogt de behoefte van jouw lichaam aan voedingsstoffen. Een slechte eetlust en afname van de darmfunctie belemmeren de toevoer van (extra) voedingsstoffen. Voor het herstel is het juist belangrijk om extra calorieën en extra eiwitten binnen te krijgen, want anders riskeer je ondervoeding. Dit kan zelfs ontstaan bij zieke patiënten met overgewicht. Vermoeidheid, lusteloosheid, verminderde eetlust en duizeligheid kunnen klachten zijn bij ondervoeding. Het is dan belangrijk om extra eiwitten en energie via de voeding binnen te krijgen.
Eiwitten zijn belangrijk voor de opbouw en het herstel van het lichaam, vooral van de spieren. Eiwitten zitten in vlees, kip, vis, kaas, eieren en zuivel en ook in vegetarische vleesvervangers, peulvruchten, tofu, tahoe, tempeh, noten, pinda’s, notenpasta en pindakaas.
Wanneer is er sprake van ondervoeding?
Binnen 1 maand 3 kilo of meer onbedoeld gewichtsverlies
In 6 maanden 6 kilo of meer onbedoeld gewichtsverlies
Ondergewicht (BMI is lager dan 18.5)
Bereken jouw BMI
Deel jouw gewicht in kilogram door jouw lengte in meters in het kwadraat.
Bijvoorbeeld: Als je 52 kilo weegt en 1,62 meter lang bent dan heb je een BMI van 19,8. (52 / 1,62*1,62) = 19,8
Risico op ondervoeding
In 6 maanden 3-6 kilo onbedoeld gewichtsverlies
3 dagen (vrijwel) niet gegeten
1 week minder dan normaal gegeten
Bij ondervoeding of een verhoogde voedingsbehoefte vanwege een opvlamming of aanstaande operatie:
Eet 6 tot 7 keer per dag en kies daarbij voor producten met veel energie en eiwitten. Denk aan:
Zuivelproducten, zoals (volle) yoghurt en kwark;
(Smeer)kaas;
Noten en vette vis- of vleessoorten;
Krentenbrood, een vezelrijk broodje of tosti in plaats van gewoon brood;
Beleg brood royaal met eiwit-calorierijk beleg zoals (pinda)kaas, kaas, gebakken ei of vleeswaren.
Bij ondervoeding is het beter om iets ongezonder te eten dan helemaal niet te eten.
Je vindt meer informatie, tips en adviezen over ondervoeding en extra eiwit op www.voedingscentrum.nl.
Soms lukt het niet om met normale voeding voldoende calorieën en eiwitten binnen te krijgen. Dan kan een diëtist adviseren om (tijdelijk) drinkvoeding of sondevoeding te gebruiken.
Van bepaalde medicijnen kun je aankomen, bijvoorbeeld doordat deze als bijwerking hebben dat je meer trek hebt. Probeer niet om af te vallen als je een opvlamming hebt. Dan kun je tekorten krijgen en spierafbraak. Hierdoor herstel je minder goed van je opvlamming. Wil je afvallen als je ziekte rustig is, vraag dan advies aan een diëtist.
Overgewicht
Overgewicht wil zeggen dat iemand te veel weegt in verhouding tot zijn of haar lengte. Dit kan de gezondheid schaden. Het vergroot bijvoorbeeld de kans op hart- en vaatziekten.
Er zijn verschillende methodes om te bepalen of je overgewicht hebt. Dit kan door het bepalen van de Body Mass Index (BMI) en het meten van de middelomtrek. Op de website van het Voedingscentrum kun je hier alles over lezen en nagaan of je een gezond gewicht hebt.
Gezond gewicht bij Crohn en colitis
Omdat je de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa hebt is het belangrijk om op een gezonde manier af te vallen en niet op eigen houtje op dieet te gaan. De regels van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum zijn een leidraad om op gezond gewicht te blijven of af te vallen. Daar vind je tips om stapsgewijs gezonder te eten en geleidelijk aan af te vallen.
Daarnaast is het belangrijk om dagelijks minstens een half uur tot een uur te bewegen. Dit hoeft geen topsport te zijn, een dagelijks wandelingetje van een half uur is ook prima. Kijk voor tips op onze pagina bewegen en sporten.
Naar de diëtist
Als je op een verantwoorde manier wilt afvallen, is het verstandig een afspraak te maken met een diëtist. De diëtist heeft verstand van gezonde voeding én voeding bij ziekte. Zij stelt samen met jou een persoonlijk voedingsplan op waarbij je afvalt én je jouw lichaam toch niet te kort doet.
Diarree
Een ontstoken dikke darm neemt onvoldoende vocht op waardoor je last krijgt van dunne, waterige ontlasting. Heb je diarree, dan is het belangrijk om:
Veel te drinken: ongeveer 2 tot 3 liter per dag (afhankelijk van hoeveel diarree je hebt).
Meer zout aan je eten toe te voegen. Ook kun je bijvoorbeeld bouillon of soep drinken, hierin zit veel zout.
Zoutrijke producten te eten zoals rauwe ham, kaas, zoutjes en haring.
Producten met voldoende voedingsvezels te eten zoals volkorenbrood, zilvervliesrijst en volkoren pasta, granen, noten, peulvruchten, groenten en fruit. Vezels zorgen ervoor dat de ontlasting dikker wordt en hebben een ontstekingsremmende werking.
Uitdroging
Bij ernstige diarree die meer dan 1 tot 2 dagen aanhoudt bestaat het risico op uitdroging. Bij uitdroging plas je opvallend minder dan normaal. Als je 3-4 keer veel kunt plassen, dan ben je niet uitgedroogd. Bij uitdroging is je urine donkerder. Twijfel je of je bent uitgedroogd? Neem dan altijd contact op met jouw arts. Bij dreigende uitdroging kan ORS (Oral Rehydration Solution) helpen, een mengsel van zouten en suikers. Bij ernstige uitdroging is een ziekenhuisopname nodig en krijg je vocht via een infuus.
Wanneer trek je aan de bel?
Als de diarree langer aanhoudt is de kans groot dat je te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Ondervoeding kan dan een gevolg zijn. Als je langer dan twee dagen diarree hebt of wanneer je veel bloed en slijm verliest, neem dan contact op met jouw behandelend arts of diëtist.
Een voedingssupplement is een geconcentreerde bron van bepaalde vitamines, mineralen of specifieke voedingsstoffen zoals B-vitamines, vitamine C, calcium, ijzer en omega-3. Hiermee kunnen tekorten worden voorkomen of aangevuld, maar let op: voedingssupplementen kunnen normale uitgebalanceerde voeding nooit vervangen.
Bij een uitgebalanceerd dieet (zie de adviezen van het Voedingscentrum) zijn voedingssupplementen niet nodig. Heb je vanwege jouw darmziekte (bijvoorbeeld bij een opvlamming of na een operatie) tekorten opgelopen, dan bespreekt jouw arts of diëtist met je of het nodig is om voedingssupplementen te gebruiken. Bijvoorbeeld:
Calcium en vitamine B2 als je slecht tegen melkproducten kunt.
Vitamine B12-injecties bij een tekort aan vitamine B12 in het geval van een actieve Crohn of na een operatieve verwijdering van het laatste deel van de dunne darm. Dit deel van het darmstelsel is namelijk belangrijk voor de opname van vitamine B12. Vitamine B12 is belangrijk voor het bloed en de zenuwen.
Calcium en vitamine D voorkomen botontkalking. Calcium en vitamine D worden standaard geadviseerd aan mensen die corticosteroïden zoals prednison gebruiken.
Voor alle voedingssupplementen geldt dat je er niet te veel van moet innemen. Een voedingssupplement mag maximaal 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) bevatten van een specifieke vitamine of mineraal. Sommige voedingssupplementen (zoals vitamine B6) kunnen namelijk schadelijk zijn bij te hoge inname, bijvoorbeeld voor de lever of de zenuwen.
Prebiotica
Prebiotica zijn onverteerbare koolhydraten of voedingsvezels. Prebiotica zitten in gewone voedingsmiddelen zoals graanproducten, groenten, fruit, noten en peulvruchten, maar zijn ook als speciale supplementen te koop.
Prebiotica werken als voedingsvezel en kunnen de darmbacteriën en de darmfunctie verbeteren. Gebruik voedingsmiddelen rijk aan prebiotica en/of supplementen tijdens remissie om de kans op een opvlamming te verminderen. Ook tijdens actieve ziekte kunnen ze het afweersysteem en de darmfunctie gunstig beïnvloeden.
Probiotica
Probiotica zijn levende micro-organismen, meestal melkzuurbacteriën die niet door het maagzuur worden gedood, en in de dikke darm kunnen overleven. Producenten bevelen probiotica aan voor de algemene gezondheid, voor verbetering van de ‘weerstand’ en dergelijke. Deze claims hebben zelden een wetenschappelijke basis.
Het gunstige effect van probiotica wisselt per persoon. Uit onderzoek blijkt dat probiotica bij de ziekte van Crohn geen overtuigend gunstig effect hebben. Mensen met colitis ulcerosa of een pouch ervaren vaak wel een gunstig effect als de ziekte in remissie is. Het blijkt dat probiotica net zo goed kunnen werken als een lage dosering mesalazine (medicijn voor colitis ulcerosa) bij patiënten die in remissie zijn. Bij actieve colitis ulcerosa werken de probiotica wat minder goed.
Je vindt probiotica onder andere in producten uit het koelschap, denk aan Actimel, Vifit of Yakult. Daarnaast kun je probiotica in de vorm van capsules of sachets kopen bij apotheek of drogisterij (o.a. VSL#3, Ecologic Pro.IB, Orthiflor, Acidophilus en Aciforce).
Overige toepassingen
Probiotica is bewezen effectief bij reizigersdiarree of diarree als gevolg van antibioticagebruik, chronische infecties/verkoudheden en verstopping. Het is in dat geval wel belangrijk om met jouw arts of diëtist te overleggen wanneer je welke soort probiotica moet gebruiken, omdat de verschillende bacteriestammen een verschillende werking kunnen hebben.
Overweeg je probiotica te gebruiken in verband met Crohn of colitis, overleg dan altijd met jouw arts of diëtist of dit zinvol is.
Door het aanleggen van een stoma verandert het spijsverteringsstelsel. Je hoeft geen apart dieet te volgen, er zijn wel een paar zaken in jouw voeding waar je rekening mee kunt houden.
Ileostoma (dunne darmstoma)
Drink dagelijks 2 tot 2,5 liter per dag om uitdroging te voorkomen. Uitdroging herken je aan dorst, minder urine, lusteloosheid, sufheid en een gebrek aan eetlust.
Gebruik extra zout in je eten (in overleg met jouw arts). Doordat de dikke darm ontbreekt, neemt het lichaam minder zout op en kan een zouttekort ontstaan. Dit kan leiden tot vermoeidheid, duizeligheid, spierkrampen en prikkelbaarheid.
Kauw je eten goed om verstopping van je stoma te voorkomen. Let vooral op bij bijvoorbeeld asperges, rauwkost, taai en draderig vlees, champignons, kokos, velletjes van citrusfruit (zoals sinaasappel, mandarijn en grapefruit) en noten. Snijd deze producten fijn.
Extra gasvorming komt bij ileostoma’s weinig voor. Heb je hier toch last van, vermijd dan tijdelijk koolsoorten, uien, prei, peulvruchten en koolzuurhoudende dranken.
Colostoma (dikke darmstoma)
Drink dagelijks 1,5 tot 2 liter om uitdroging te voorkomen. Uitdroging herken je aan lusteloosheid, sufheid en een gebrek aan eetlust en ook aan dorst hebben en minder plassen en een grotere vochtproductie van de stoma.
Eet voldoende vezels, ongeveer 30-40 gram per dag. Vezels houden vocht vast waardoor de ontlasting indikt. Vezelrijke producten zijn bijvoorbeeld volkorenbrood, roggebrood, aardappelen, volkorenpasta, zilvervliesrijst, groenten en fruit.
Voedingsfolders stoma
Het netwerk diëtisten-MDL heeft verschillende folders uitgegeven over voeding bij stoma’s.
De Stomavereniging heeft ook informatie en brochures over voeding bij een stoma. Ook vind je veel informatie over voeding bij een stoma op Stomaatje.nl
Contact met ervaringsdeskundigen
Wil je meer informatie over voeding bij een stoma of contact met ervaringsdeskundigen? Bel met Crohn & Colitis NL, telefoon 0348 – 420 780 (op maandag t/m donderdag tussen 10.00 uur en 12.30 uur), of stuur een mail naar info@crohn-colitis.nl
Wat is een pouch?
Bij een pouch is de dikke darm weggenomen en is een verbinding gemaakt tussen de dunne darm en de anus. Van het laatste deel van de dunne darm is een reservoir gemaakt, de pouch. In de dikke darm vindt gewoonlijk het indikken van de ontlasting plaats en worden vocht en zout weer in het lichaam opgenomen. Ook wordt in de dikke darm de ontlasting verzameld. Deze reservoirfunctie van de dikke darm kan door het nieuwe reservoir, de pouch, na verloop van tijd grotendeels worden overgenomen.
Tips voor jouw eetpatroon
Je hoeft geen apart dieet te volgen, er zijn wel een paar zaken in jouw eetpatroon waar je rekening mee kunt houden.
Vocht en zoutgebruik bij pouch
Let bij een pouch op jouw vocht- en zoutgebruik. De dikke darm onttrekt water en zout aan de darminhoud. Door het ontbreken van de dikke darm kan een vocht- en zouttekort ontstaan. Vul dit dus extra aan, zeker in het begin als de ontlasting nog extra dun is. Gebruik minstens 2 tot 2,5 liter vocht per dag en wees royaal met zout. Moeheid, duizeligheid en misselijkheid kunnen verschijnselen zijn van een zouttekort.
Let bovendien op met warm weer of sportieve activiteiten. Dan heb je extra vocht en zout nodig. Door transpiratie verlies je namelijk zout.
In bepaalde gevallen kan een arts gebruik van ORS en zouttabletten voorschrijven.
Eet regelmatig
Voor een betere indikking van de ontlasting is het belangrijk om jouw voeding en drinkvocht goed te spreiden over de dag en voldoende voedingsvezels te gebruiken.
Gas- en geurvorming en verkleuring van de ontlasting
Sommige voedingsmiddelen veroorzaken gas- en geurvorming en verkleuring van de ontlasting. De mate waarin dit voorkomt kan per persoon verschillen.
Klachten pouch en pouchitis
Een geïrriteerde anus door doordat mensen met een pouch meer galzuren in hun ontlasting hebben. Vet eten kan de hoeveelheid galzuren in de ontlasting verder verhogen.
Anusirritatie, buikpijn en krampen vanwege sterk gekruide voeding met specerijen, sambal en peper.
Meer en aanvankelijk dunne ontlasting. Hierdoor ontstaan soms incontinentieproblemen.
Pouchitis (pouch ontsteking). Dit kun je voorkomen door een probioticamix met een grote hoeveelheid bifidobacterium en/of lactobacterium in te nemen.
Probioticamixen zijn geen geneesmiddelen en zijn daarom zonder recept verkrijgbaar bij apotheken of online te bestellen. Overleg met je arts welk probioticum het meest geschikt is.
Contact met ervaringsdeskundigen
Wilt je meer informatie over voeding bij een stoma of contact met ervaringsdeskundigen? Bel met Crohn & Colitis NL, telefoon 0348 – 420 780 (op maandag t/m donderdag tussen 10.00 uur en 12.30 uur), of stuur een mail naar info@crohn-colitis.nl
Meer informatie over diëten en onderzoeken voeding en IBD
In ons kwartaalmagazine schrijven wij regelmatig over onderzoeken naar voeding en IBD. Leden van Crohn & Colitis NL ontvangen Crohniek 4x per jaar. Word lid
Ontvang de nieuwsbrief
Maandelijkse nieuwsbrief
Wil jij ook op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen rondom Crohn of colitis ulcerosa? Meld je aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief.
Richtlijnen Goede Voeding
Meer informatie, tips en adviezen over de richtlijn op 
Bekijk voor je een afspraak maakt op de website van de diëtist of hij/zij ook patiënten behandelt met darmklachten. Je kunt ook bij het maken van een afspraak vragen of de diëtist ervaring heeft met de problemen waar jij tegenaan loopt.